gulag orkestar

Η ατμόσφαιρα στο γραφείο όλο και βάραινε. Ο κύριος Τ. σηκώθηκε με το τσιγάρο να παίζει ακόμη στο χέρι του. Η καύτρα είχε μεγαλώσει. Ο πρόεδρος ήταν σαφέστατος, υπάρχει μεγάλη δυσσαρέσκεια. “Μπορούσες να κρατήσεις τις απόψεις σου κρυφές” τον συμβούλεψε ο φίλος του στο διάδρομο, στο γραφείο τον κοιταζε ελάχιστα και αυτό με πικρία, “δεν το περίμενα από σενα”. Το κείμενο που συνυπόγραφε, περιείχε απόψεις “αιρετικές, διασπαστικές”. “Η θέση σου ως διδάσκων δεν επιτρέπει τις παρεκτροπές.” “Τί θα γίνει αν επηρεάσει αρνητικά τους μαθητές μας, εάν φερθεί διαφορετικά σε κάποιον που θα του κινήσει το ενδιαφέρον;”

“Το ζήτημα είναι λεπτό” είπε ο πρόεδρος στρίβοντας το μηχανικό μολύβι στα χέρια του. Ο κύριος Τ. έφερε μερικές βόλτες. Σίγουρα δεν σκέφτηκε πολύ καλά την υπογραφή που έβαλε. Σίγουρα δεν υπέθεσε οτι κάποιος θα ξέθαβε αυτό το κείμενο. Το πρόσωπο του φιγούραρε κάτω από βρισιές. Οι μαθητές του, τον χλέυαζαν και το όνομα του είχε γίνει περίγελος. Δεν τον ένοιαζε και πολύ, είχε συνηθίσει τα πειράγματα. Αλλωστε μέσα του παγωμένα υπήρχε ακόμη η αίσθηση ισχύος. Οι μαθητές είναι μαθητές, παιδιά. Η δυσφορία των συναδέλφων τον εκνεύριζε. Σήκωσε τους ώμους και κοίταξε το κοινό του. Καθηγητές διαφόρων βαθμίδων, τον κοίταζαν διερευνητικά. “Λές και δεν ήξεραν” σκεφτηκε. “τόσο καιρό που μου λεγαν καλημέρα και με πλησίαζαν, δεν ήξεραν; Τώρα ξαφνικά σιχαίνονται.” Το ύφος τους ήταν απόμακρο. Δεν ενιωθε και ιδιαίτερη ανάγκη να δικαιολογηθεί. Οι απόψεις του, σωστές ή λάθος είχαν προκύψει από τα βιώματα του και εκείνοι ούτε τα ήξεραν, ούτε τα συζήταγαν. Πήρε μια έκφραση κενή, μέσα του ζύγιζε τα πράγματα.

“Mπορείς να πάρεις άδεια για λίγες μέρες”, ξεστόμισε ο πρόεδρος και αμέσως κοίταξε ξανά το μολύβι του. Ηταν μετριοπαθής άνθρωπος, παντα προσπαθούσε να ισσοροπήσει τα πράγματα, γιάυτό και τον σέβονταν όλοι. Ο κύριος Τ. ένιωσε μια μικρή συμπόνοια για εκείνον που του έδειχνε την έξοδο. Κούνησε το κεφάλι του συναινετικά. Μαζεψε το σακάκι του και βγήκε έξω. Κλείνοντας την πόρτα βλαστήμισε.

Η ιστορία είναι φανταστική, αφορά έναν καθηγητή που την δεκαετία του ’70 συνυπόγραψε κείμενο υπέρ των ομοφυλόφιλων διακιωμάτων.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται με διαφορετικές μορφές, διαφορετικές αφορμές. Αλλοτε ταυτιζόμαστε με το διώκτη, αλλοτε με το διωκόμενο. Οι σημειολογικές αναφορές όμως είναι οι ίδιες. Υπάρχει η τάξη που διατυπώνει την αλήθεια, το άτομο που την αμφισβητεί και η αντίδραση με διωγμό του μεμονωμένου ατόμου ως επιβλαβούς για την κοινωνική ηρεμία. Ο κανόνας αυτός ισχύει εδώ και χρόνια απαρέγγλιτα.

Η αλήθεια διατυπώνεται από την εν ισχύ κοινωνική ομάδα και μεταβάλλεται μαζί της.

Πολλές φορές έχουν γίνει λάθη στην ιστορία μας. Η ιερά εξέταση, τα σοβιετικά γκουλαγκ, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η μακρόνησος, υπάρχουν για να μας θυμίζουν πως επιβλαβής δεν ήταν η άποψη αυτή καθ’αυτή αλλά η διαφοροποίηση της προς την ισχύουσα κατάσταση. Με τη μέθοδο της “ιδεολογικής κάθαρσης” σβήστηκαν πολλές φωνές. Γιατί η πολυφωνία ήταν πάντα ανεπιθύμητη; Γιατί δεν υπήρχαν γερά θεμέλια για την μοναδική αλήθεια. Γιατί απλούστατα καμία αλήθεια δεν είναι μοναδική. Η αλήθεια σωστά ορίσθηκε σαν η συνιστώσα πολλών δυνάμεων. Είναι το σύνολο των σημείων, μια καθολική αντίληψη της ποικιλίας.

Παρόλο που διαχρονικά έχει διατυπωθεί η ανάγκη για την ελευθερία του λόγου και την προστασία της πολυφωνίας, η οποία θα οδηγήσει ακριβώς σε εκείνη την καθολική αντιμετώπιση ενός θέματος, τείνουμε να ζούμε εφαρμόζοντας πολλές μικρές “καθαρσεις”. “Ναι μεν, αλλά”, ποτέ δεν υπάρχει ανεκτικότητα προς τις απόψεις που αντιτείθενται στην ισχυρή.

Ισως ένας παράγοντας που ευθύνεται σε αυτό είναι η ανικανότητα των ατόμων να κάνουν σοβαρό διάλογο. Διάλογο με θέσεις και επιχειρήματα, διάλογο που να έχει ένα αποτέλεσμα και να είναι γόνιμος. Συνηθίζουμε να κρυβόμαστε πίσω από κλισέ, να επικαλούμαστε το πάθος και να επιτειθόμαστε προσωπικά. Συνιθίζουμε να υιοθετούμε άκρατα απόψεις και να μην επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες. Συνηθίζουμε να φωνάζουμε και να προκαλούμε σοκ.

Η περίπτωση που στέκεται σαν αφορμή τις τελευταίες μέρες για την αναταρραχή στη σχολή μας, είναι η αντίδραση στην απόφαση ενος Πανεπιστημιακού να υπογράψει με την ιδιότητα του, ένα κείμενο ακροδεξιών αντιλήψεων.

Αν δαβάσουμε προσεκτικότερα το κείμενο - τη γραπτή ομολογία του διωκόμενου- θα παρατηρήσουμε πως απο μόνο του είναι ένας λόγος ξύλινος, ενα κλισέ που ανακαλείται σαν μηχανισμός άμυνας ανεξαρτήτως εθνικότητας, ανεξαρτήτως εποχής, στην προσπάθεια υποδοχής του αλλότριου. Αν αλλάζαμε τα γένη, θα ήταν άνετα ένας λόγος των ελλήνων κατά των μικρασιατών εμιγκρέδων τυο ‘20. Ενας λόγος κάποιου γερμανού κατά των εμιγκρέδων ελλήνων το ’60. Ένας λόγος του Ιταλού πρωθυπουργού κατά των εμιγκρέδων της θάλασσας το 2000. Ενας λόγος προκατασκευασμένος για να υπηρετήσει μια συντηρητική οπτική.

Δεν θα χαρακτήριζα το κειμενο ακρίαο, για έναν και μόνο λόγο. Γιατί με την τεχνική του, καταφέρνει να επικαλεστεί το “παθος” μεγάλου πσοσστού του ελληνικού λαού. Αυτού που παρακολουθεί παθητικά τις εξελίξεις, και μορφώνει συνειδησεις από την κατευθυνόμενη ενημέρωση. Αυτού, που σε καιρούς οικονομικής κρίσης αναζητά τον φταίχτη της έκπτωσης των ηθικών του αξιών. Είναι λυπηρο που απόψεις σαν και αυτές που εκφράζονται στο κείμενο, έχουν τόσο εκτεταμένη απόκριση και που από μερίδα της κοινωνίας, ακόμη και αν χαρακτηριστούν ακραίες, κρυφα υιοθετούνται.

Δυστυχώς το οτι γίνεται ακομη συζήτηση στη χώρα μας για να διασφαλιστούν κάποια δικαιώματα, μόνο θετική δεν είναι και επιτείνει το πρόβλημα της κοινωνικής υποδοχής των μεταναστών, και της οποιασδήποτε άλλης μειονότητας που χρειάζεται ακόμη της προστασία ενός κεντρικού φορέα για να γλιτώσει από την μισαλλοδοξία. Καλό θα ήταν όμως να μην αφαιρούμε δικαιώματα που θεωρητικά έχουν κατακτηθεί και προστατεύονται. Ακόμη και αν η διαφωνία μας σαν κοινότητα είναι εκδηλη και προφανής, πρέπει να οδηγήσουμε με επιχειρήματα κάποιον προς την κατευθυνση μας και να μην επικαλεστούμε την αυτονόητη αλήθεια.

Το κείμενο από μόνο του, σημειολογικά είναι ανάξιο καποιας κριτικής σαν φορέας πρωτότυπης άποψης. Οπως αναξια κριτικής είναι και η “επίθεση” που δέχθηκε από την κοινότητα στη σχολή. Και αυτό γιατί ανήκουν στην ίδια κατηγορία καλώς ή κακώς και τα δύο. Πρόκειται για μηχανισμούς μεταβλητοτητας, ανεξαρτήτως περιεχομένου εξυπηρετούν, διχως επιχειρήματα, το στόχο τους και απομακρύνονται απο την ουσιαστική αναζήτηση της αληθειας.

Έτσι έχουμε στην συγκεκριμένη περίπτωση διώκτης και διωκόμενος να έχρονται κοντά. Και είναι δυστυχώς προφανές ποιός έπεσε από το βάθρο του δικαίου του, για να βρεί τον άλλο.